Πώς Πραγματοποιείται η Εξωσωματική Γονιμοποίηση

1. Η διαδικασία ξεκινά με την, φαρμακευτικά ελεγχόμενη, προετοιμασία των ωοθηκών.

Αυτή είναι απαραίτητη προκειμένου να συλλέγουν το δυνατόν περισσότερα ωάρια από αυτές, με σκοπό εξωσωματικά να παραχθούν αρκετά γονιμοποιημένα ωάρια ή/και έμβρυα (όχι μόνο ένα ή δύο όπως συμβαίνει κατά τον φυσικό τρόπο). Έτσι αυξάνουν τα ποσοστά των επιτυχών κυήσεων.

Ανάλογα με το είδος των χορηγούμενων φαρμάκων, τη δοσολογία τους, την έναρξη  και τη διάρκεια χορήγησής τους οι μέθοδοι προετοιμασίας των ωοθηκών για ανάπτυξη πολλαπλών ωοθυλακίων, που χαρακτηρίζονται  πρωτόκολλα, είναι βασικά τρεις:

► το μακρύ πρωτόκολλο αγωνιστών (το παλαιότερο και μετρίως χρησιμοποιούμενο)

► το βραχύ πρωτόκολλο αγωνιστών (νεότερο και λιγότερο προτιμώμενο)

► το πρωτόκολλο ανταγωνιστών (νεότατο και ευρέως χρησιμοποιούμενο)

Φυσικά υπάρχουν και αρκετές παραλλαγές οπότε τα κριτήρια με τα οποία θα επιλεγεί το κατάλληλο πρωτόκολλο λαμβάνουν υπόψη την ηλικία της γυναίκας, το ιατρικό της ιστορικό, τα αιτία της υπογονιμότητας και τα αποτελέσματα προηγούμενων προσπαθειών υποβοηθούμενης γονιμοποίησης.

2. Στη συνέχεια ακολουθεί η συλλογή, από το γυναικολόγο, των ωαρίων από τις ωοθήκες της γυναίκας (ωοληψία) υπό νάρκωση και υπό άσηπτες συνθήκες χειρουργείου.

3. Έπειτα, στο εμβρυολογικό εργα­στήριο, υπό απόλυτα ελεγχόμενες συνθήκες, τα ωάρια που έχουν ληφθεί έρχονται σε επαφή, μέσα σε ειδικά δοχεία για διάστημα 2 έως 6 ημερών, με τα σπερματοζωάρια που λαμβάνονται από τον άνδρα όπου πραγματοποιείται, με τη συνένωσή τους, η γονιμοποίησή και η δημιουργία εμβρύων.

4. Η διαδικασία ολοκληρώνεται με την μεταφορά (εμβρυομεταφορά), με βοήθεια καθετήρα, από τον γυναικολόγο των γονιμοποιημένων ωαρίων ή/και εμβρύων στη κοιλότητα της μήτρας της γυναίκας.

Πέραν του σημείου αυτού παύει η έξωθεν παρέμβαση. Εφόσον τα, εκτός του σώματος, γονιμοποιημένα ωάρια προσκολληθούν και διεισδύσουν (εμφυτευθούν) στο τοίχωμα (ενδομήτριο) της κοιλότητας της μήτρας επιτυγχάνεται «σύλληψη» και εξελίσσεται η εγκυμοσύνη. Από τη στιγμή αυτή και έπειτα η μήτρα παρέχει το κατάλληλο περιβάλλον και όλα τα απαραίτητα συστατικά για την ανάπτυξη του εμβρύου.

Πότε επιλέγεται η Εξωσωματική Γονιμοποίηση ως μέθοδος αναπαραγωγής

Η εξωσωματική γονιμοποίηση, συνήθως, επιλέγεται ως μέθοδος υποβοηθούμενης αναπαραγωγής στα υπογόνιμα ζευγάρια. Η απόφαση για εξωσωματική γονιμοποίηση λαμβάνεται εφόσον οι δύο άλλες, λιγότερο παρεμβατικές, μέθοδοι υποβοηθούμενης γονιμοποίησης είτε αποτύχουν, είτε δεν ενδείκνυνται για το συγκεκριμένο ζευγάρι.

Ως υπογόνιμο χαρακτηρίζεται το ζεύγος που αδυνατεί να επιτύχει σύλληψη έπειτα από ένα τουλάχιστον έτος τακτικών σεξουαλικών επαφών χωρίς αντισυλληπτική προστασία. Η υπογονιμότατα δεν πρέπει να ταυτίζεται με την ¨στειρότητα¨ που είναι η βιολογικώς απόλυτη (κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες) αδυναμία τεκνοποίησης.

Αίτια υπογονιμότητας που ωθούν στην επιλογή της Εξωσωματικής Γονιμοποίησης

Ένα ποσοστό της τάξης του 20% των ζευγαριών εμφανίζει κάποιου τύπου  διαταραχή της γονιμότητας. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε ποικίλους παράγοντες, που αφορούν τον έναν ή και του δύο συντρόφους.

Τα συνηθέστερα  αίτια υπογονιμότητας που αναγκάζουν το ζεύγος να προσφύγει στην εξωσωματική γονιμοποίηση είναι:

1.  Συγγενείς, επίκτητες παθήσεις ή χειρουργικές επεμβάσεις που επηρεάζουν την ανατομική αρτιότητα των οργάνων του αναπαραγωγικού συστήματος κατά τρόπο ώστε να παρακωλύεται η διαβατότητά τους. Παρεμποδίζονται δηλαδή οι ¨οδοί¨ κίνησης των ωαρίων ή των σπερματοζωαρίων αποτρέποντας έτσι την συνεύρεσή τους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της περίπτωσης αποτελούν:

i    η συγγενής έλλειψη σπερματικών πόρων

ii   η προστατίτιδα

iii  η βασεκτομή

iv  η προστατεκτομή

v   η ενδομητρίωση

vi  οι υδροσάλπιγγες

vii η αφαίρεση των σαλπίγγων κ.α.

2.  Ενδογενείς ή εξωγενείς παράγοντες που διαταράσσουν την λειτουργικότητα των ωοθηκών και των όρχεων και κατ΄ επέκταση την ποσότητα ή/και την ποιότητα (ωριμότητα) των παραγόμενων ωαρίων και σπερματοζωαρίων. Τέτοιοι παράγοντες μπορεί να είναι:

i    φάρμακα

ii   χημειοθεραπείες

iii  τοξικές ουσίες

iv   ακτινοβολία

v    χρωμοσωμικές διαταραχές (σύνδρομο Kallman)

vi   ενδοκρινικές διαταραχές (σύνδρομο πολύκυστικών ωοθηκών, υπερπρολακτιναιμία, ηλικία)

vii  φλεγμονώδεις παθήσεις (παρωτίτιδα)

viii αυτοάνοσες παθήσεις (π.χ. συστηματικός ερυθηματώδης λύκος)

ix   διαταραχές του μεταβολισμού (π.χ. γλυκόζης) κ.α.

3.  Ανεξήγητη Υπογονιμότητα. Σε ποσοστό 25-30% των υπογόνιμων ζευγαριών δεν εντοπίζεται κανένας παράγοντας στον οποίο να αποδίδεται η αδυναμία σύλληψης. Η υπογονιμότητα τότε χαρακτηρίζεται ως ¨αγνώστου αιτιολογίας¨ και το ζεύγος τελικά καταφεύγει στη μέθοδο της εξωσωματικής γονιμοποίησης.

 Άλλοι λόγοι που ωθούν στην επιλογή της Εξωσωματικής Γονιμοποίησης

 

1.  Προεμφυτευτική διάγνωση

Όταν παρίσταται ανάγκη διάγνωσης ανωμαλιών του εμβρύου πριν εγκατασταθεί (επιβεβαιωθεί) η εγκυμοσύνη˙ πριν δηλαδή από την εμφύτευση του γονιμοποιημένου ωαρίου στη μήτρα (προεμφυτευτική διάγνωση). Εδώ περιλαμβάνονται περιπτώσεις ζευγαριών που:

α)  έχουν οικογενειακό ιστορικό κληρονομικής νόσου (π.χ. β μεσογειακή αναι­μία),

β)  πρέπει να επιλέξουν το φύλου του εμβρύου με σκοπό να αποτρέψουν μια ασθένεια που σχετίζεται με αυτό (φυλοσύνδετα νοσήματα),

γ)  έχουν ήδη ένα παιδί με ανίατη ασθένεια και χρειάζονται συμβατά κύτταρα από ένα δεύτερο υγιές παιδί για να θεραπεύσουν το πρώτο.

2.  Διατήρηση της γονιμότητας

Όταν επιδιώκεται η διατήρηση της γονιμότητας ατόμων που θα υποβληθούν σε χημειο/ακτινο θεραπεία ή επεμβάσεις οι οποίες πρόκειται να επιφέρουν καταστροφή των ωοθηκών ή των όρχεων. Προϋπόθεση είναι να έχουν καταψυχθεί ωάρια ή/και σπέρμα εκ’ των προτέρων για μελλοντική χρήση.

3.  Αναβολή απόκτησης παιδιού

Όταν υπάρχει η επιθυμία της γυναίκας να αναβάλει την απόκτηση παιδιού για το μέλλον. Προϋπόθεση είναι να έχουν καταψυχθεί ωάρια ή και έμβρυα εκ’ των προτέρων για μελλοντική χρήση.

4.  Ανυπαρξία ωαρίων ή/και σπερματοζωαρίων ή κακή ποιότητα αυτών

Όταν επιζητείται η τεκνοποίηση από ζευγάρια όπου μπορεί μεν να επιτευχθεί «εμφύτευση / κύηση» αφού η γυναίκα έχει τη μήτρα της όμως:

α)  η γυναίκα του ζεύγους δεν έχει ωάρια (π.χ. σύνδρομο Turner)

β)  τα δικά της ωάρια παρουσιάζουν κακή ποιότητα, διότι σταμάτησε πρόωρα ή/και φυσιολογικά η λειτουργία των ωοθηκών της (εμμηνόπαυση)

γ)  ο άνδρας του ζεύγους δεν έχει σπερματοζωάρια (π.χ. σύνδρομο Klinefelter)

δ)  η ποιότητα του σπέρματος δεν είναι φυσιολογική (π.χ. σύνδρομο Down, κρυψορχία)

Ζευγάρια που αντιμετωπίζουν τέτοια προβλήματα καταφεύγουν στη δωρεά σπερματοζωαρίων, ωαρίων ή/και εμβρύων. Το προκύπτον με τη διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης ωάριο ή/και έμβρυο μεταφέρεται στην μήτρα της γυναίκας.

5.  Στειρότητα

Όταν υπάρχει επιθυμία απόκτησης παιδιού υπό συνθήκες ¨στειρότητας¨. Επί παραδείγματι από γυναίκες που δεν μπορούν να εγκυμονήσουν διότι δεν έχουν μήτρα (υστερεκτομή) ή ωοθήκες (ωοθηκεκτομή) ή από ομοφυλόφιλα ζευγάρια (άνδρες). Ως εκ τούτου επιλέγεται η παρένθετη κύηση ως μέθοδος αναπαραγωγής με εξωσωματική γονιμοποίηση των δικών τους ωαρίων ή/και ξένων.

 

Ο Γυναικολόγος Χειρουργός Μαιευτήρας Δρ. Κωνσταντίνος Δημητροκάλλης έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με τον τομέα της εξωσωματικής γονιμοποίησης, παρέχοντας εξειδικευμένες υπηρεσίες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής σε πολυάριθμα ζευγάρια.

Επειδή κάθε ζευγάρι απαιτεί εξατομικευμένη  φροντίδα έχουν σχεδιαστεί διάφορα πακέτα εξωσωματικής και οι τιμές τους είναι οι πλέον ανταγωνιστικές της αγοράς.

 

Συχνές ερωτήσεις

Είναι η εξωσωματική γονιμοποίηση επιβαρυντική για την υγεία μου;

Γενικώς η εξωσωματική γονιμοποίηση είναι ακίνδυνη. Ο φόβος ορισμένων γυναικών ότι η φαρμακευτική διέγερση των ωοθηκικών ενδέχεται να εξαντλήσει τα αποθέματα των ωαρίων τους είναι απλώς αβάσιμος. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται δεν είναι καρκινογόνα και ο κίνδυνος η εξωσωματική γονιμοποίηση να συνδέεται με γυναικολογικούς καρκίνους (ωοθήκης, μήτρας, μαστού) είναι ακριβώς ο ίδιος με εκείνον του γενικού πληθυσμού. Το ποσοστό επιπλοκών, από την αναισθησία ή και την ίδια τη επέμβαση, κατά τη συλλογή ωαρίων είναι το ίδιο με εκείνο οποιασδήποτε άλλης ολιγόλεπτης χειρουργικής επέμβασης και είναι ελάχιστο. Όσον αφορά την σοβαρότερη των επιπλοκών της εξωσωματικής γονιμοποίησης που ονομάζεται σύνδρομο υπερδιέγερσης των ωοθηκών η συχνότητα εμφάνισής της είναι μόνο 1% και το ποσοστό των γυναικών που θα χρειαστεί νοσήλια λόγω αυτής είναι ακόμη χαμηλότερο.

Είναι επώδυνη η διαδικασία;

Όχι. Η διέγερση των ωοθηκών μπορεί να προκαλέσει ήπια δυσφορία (πόνο όπως της περιόδου χαμηλά στην κοιλιά). Η ωοληψία δεν προκαλεί πόνο γιατί πραγματοποιείται υπό μέθη (με αναισθησία η οποία δεν είναι πλήρης αναισθησία όπως αυτή που χρησιμοποιείται για τυπικές χειρουργικές επεμβάσεις).

Πόσες φορές μπορώ να επαναλάβω τον κύκλο της εξωσωματικής γονιμοποίησης;

Αν και δεν τίθεται κάποιο όριο στον αριθμό των προσπαθειών ωστόσο υπάρχουν πολλές παράμετροι που τον επηρεάζουν (η ηλικία, η ανταπόκριση σε προηγούμενους κύκλους εξωσωματικής, οι οικονομικές επιπτώσεις κ.α.). Επίσης οι υπερβολικές απόπειρες εξωσωματικής γονιμοποίησης ενδέχεται να μειώσουν την πιθανότητα εγκυμοσύνης. Στις περισσότερες των περιπτώσεων, η εξωσωματική γονιμοποίηση επαναλαμβάνεται 3-4 φορές.

Πόσο καιρό πρέπει να περιμένω μεταξύ των προσπαθειών;

Δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά στα ποσοστά επιτυχίας μεταξύ των προσπαθειών που έχουν πραγματοποιηθεί διαδοχικά κι εκείνων μετά την πάροδο κάποιου χρονικού διαστήματος. Ως εκ τούτου, εναπόκειται εξ ολοκλήρου στο ζευγάρι να αποφασίσει πόσο καιρό θέλει να περιμένει μέχρι να ξαναπροσπαθήσει. Πάντως μετά από μια αρχική αποτυχία εξωσωματικής γονιμοποίησης ίσως χρειαστεί να περάσουν κάποιοι μήνες (ένας τουλάχιστον πλήρης εμμηνορροϊκός κύκλος), για να ¨επουλωθεί¨ κυρίως το συναισθηματικό τραύμα, πριν από μια επόμενη προσπάθεια.

Θα είναι υγιές το παιδί μου;

Μέχρι σήμερα έχουν γεννηθεί περισσότερα από 6.000.000 παιδιά με εξωσωματική γονιμοποίηση και οι επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν πως δεν υπάρχει για τα παιδιά αυτά στατιστικά σημαντική αύξηση στη συχνότητα εμφάνισης διαταραχών της ανάπτυξης, σωματικής ή/και ψυχικής, σε σχέση με τα παιδιά της φυσικής σύλληψης ούτε παρουσιάζουν αυξημένη συχνότητα εμφάνισης καρκίνου στο μέλλον. Οι λιγοστές παρενέργειες της εξωσωματικής γονιμοποίησης κατά κανόνα αφορούν τη μητέρα και όχι το έμβρυο.

Ποια είναι τα ποσοστά επιτυχίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης;

Δυστυχώς δεν επιτυγχάνουν όλες οι προσπάθειες εξωσωματικής. Τα καλύτερα ποσοστά επιτυχίας τα έχουν οι γυναίκες μέχρι 37 ετών (έως και 62%), τα οποία ωστόσο μειώνονται προοδευτικά με την αύξηση της ηλικίας τους, κατά τρόπο ώστε μία γυναίκα στα 45 της έτη να έχει μικρότερη του 8% πιθανότητα εγκυμοσύνης με εξωσωματική γονιμοποίηση.