Εμμηνόπαυση είναι η οριστική παύση της ωοθηκικής λειτουργίας, μία αναπόφευκτη δηλαδή ορμονική διαταραχή που πλήττει όλες τις γυναίκες.

Η πορεία προς την εμμηνόπαυση είναι σταδιακή και το χρονικό διάστημα από τα πρώτα συμπτώματα μέχρι την εγκατάστασή της ονομάζεται κλιμακτήριο.

Η εμμηνόπαυση σηματοδοτεί τη μετάβαση από την παραγωγική περίοδο της ζωής της γυναίκας στη μη παραγωγική. Πρόκειται δηλαδή για το τέλος της γυναικείας γονιμότητας, αφού οι ωοθήκες σταματούν να παράγουν ωάρια.

Θεωρούμε ότι έχει εγκατασταθεί η εμμηνόπαυση, όταν έχει μεσολαβήσει χρονικό διάστημα ενός έτους από την τελευταία περίοδο. Συνήθως εγκαθίσταται σε ηλικία 45 έως 55 ετών (κατά μέσο όρο στα 51 έτη στις Ελληνίδες).

Τι είναι η πρώιμη και τι η πρόωρη εμμηνόπαυση

Η εμμηνόπαυση χαρακτηρίζεται ως πρώιμη όταν συμβαίνει πριν την ηλικία των 45 ετών.

Εάν εμφανιστεί πριν την ηλικία των 40 ετών χαρακτηρίζεται ως πρόωρη. Εάν η κατάσταση αυτή είναι αναστρέψιμη τότε ορίζεται ως «πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια».

Πιθανές αιτίες των διαταραχών αυτών είναι:

>  το οικογενειακό ιστορικό

>  η αυτοάνοση καταστροφή των ωοθηκών,

>  χρωμοσωμικές ανωμαλίες (π.χ. σύνδρομο Turner),

>  διάφορες θεραπείες (χημειο – ακτινοθεραπεία) ή ιατρικές επεμβάσεις (χειρουργική αφαίρεση των ωοθηκών, της μήτρας) κ.α.

Αιτία κλιμακτηρίου και εμμηνόπαυσης

Η σταδιακή ανεπάρκεια των ¨γυναικείων ορμονών¨ (ιδιαιτέρως των οιστρογόνων λιγότερο της προγεστερόνης) και τελικώς η οριστική διακοπή της εκκρίσεώς τους αποτελεί τη βασική αιτία του κλιμακτηρίου / της εμμηνόπαυσης και των συμπτωμάτων τους.

Κάθε γυναίκα γεννιέται με ορισμένο αριθμό ωοθυλακίων στις ωοθήκες της. Από τα ωοθυλάκια αυτά παράγονται σε κάθε κύκλο οι ¨γυναικείες¨ ορμόνες, που ρυθμίζουν την περίοδο της, καθώς και ένα (σπάνια περισσότερα) ωάριο.

Έτσι τα ωοθυλάκια προοδευτικά ¨καταναλώνονται¨ όποτε ο αριθμός τους με την πάροδο των ετών φθίνει. Όταν αυτά εξαντληθούν παύει η ωοθηκική λειτουργία (η παραγωγή δηλαδή ορμονών και ωαρίων). Τελική συνέπεια αυτού είναι η οριστική διακοπή της περιόδου (αμηνόρροια) και η αδυναμία τεκνοποίησης (στειρότητα).

Συμπτώματα κλιμακτηρίου και εμμηνόπαυσης

Οι ορμονικές ανωμαλίες ξεκινούν μήνες ή/και χρόνια (μέχρι και 15 έτη), κατά το διάστημα του κλιμακτηρίου. Η μετάβαση δηλαδή στην οριστική διακοπή της περιόδου (εμμηνόπαυση) γίνεται προοδευτικά.

Το κλιμακτήριο περιλαμβάνει 2 στάδια. Το στάδιο της προεμμηνόπαυσης που διαρκεί αρκετά έτη πριν την εμμηνόπαυση και το στάδιο της περιεμμηνόπαυσης που ξεκινά 1 έτος πριν την τελευταία περίοδο και ολοκληρώνεται 1 έτος μετά την εμμηνόπαυση.

1) Κατά το κλιμακτήριο παρατηρούνται:

A)  Ήπιες διαταραχές του κύκλου. Αυτές συμβαίνουν κατά το αρχικό στάδιο της προεμμηνόπαυσης, όπου εξακολουθούν να παράγονται αρκετά οιστρογόνα. Συγκεκριμένα διαπιστώνεται αύξηση της συχνότητας των περιόδων (βράχυνση της διάρκειας του κύκλου κατά 4 έως 7 ημέρες) και επίταση των συμπτωμάτων του προεμμηνορυσιακού συνδρόμου (κράμπες, ευαισθησία του στήθους, πονοκέφαλοι διαταραχές της διάθεσης κ.α.) τα οποία υποχωρούν αμέσως μετά την περίοδο.

B)  Στη συνέχεια, κατά το στάδιο της περιεμμηνόπαυσης, όπου παράγονται πολύ λιγότερα οιστρογόνα, οι περίοδοι εμφανίζονται αραιότερα, σε ακανόνιστα διαστήματα, είναι συνήθως πλούσιες σε αίμα και σπάνια συνοδεύονται από ωορρηξία. Σε αυτό το στάδιο πρωτοεμφανίζονται και οι εξάψεις το ξαφνικό δηλαδή αίσθημα θερμότητας που ξεκινά από το κεφάλι, επεκτείνεται σε ολόκληρο το σώμα και υποχωρεί ακολουθούμενο από εφίδρωση και αίσθημα ψύχους. Οι εξάψεις παρουσιάζονται περίπου στο 70% των γυναικών, είναι επαναλαμβανόμενες, διαρκούν λίγα λεπτά, εμφανίζονται συχνότερα κατά τις νυχτερινές ώρες και διαρκούν για 1 χρόνο (σε μικρό ποσοστό έως και 5 έτη).

Γ)  Άλλα συμπτώματα του κλιμακτηρίου είναι:

>  το αίσθημα παλμών της καρδίας (φτερουγίσματα),

>  οι διαταραχές του ύπνου,

>  η εύκολη κόπωση,

>  οι διαταραχές στη μνήμη και την συγκέντρωση,

>  οι συναισθηματικές μεταπτώσεις (άγχος, ευερεθιστότητα, ανασφάλεια  κ.α.).

2)  Κατά την εμμηνόπαυση η οριστική παύση της παραγωγής οιστρογόνων από τις ωοθήκες και η διακοπή της επίδρασης αυτών στα όργανα δράσης τους (ουρογεννητικό σύστημα) προκαλεί:

>  διακοπή της περιόδου,

>  ατροφία της μήτρας,

>  ξηρότητα και στένωση του κόλπου, με συνέπειες τον πόνο κατά την σεξουαλική επαφή (δυσπαρευνία) και εξ αυτού την μειωμένη σεξουαλική διάθεση, τις ατροφικές κολπίτιδες,

>  ξηρότητα και στένωση της ουρήθρας με συνέπειες την δυσουρία, τις υποτροπιάζουσες κυστίτιδες. Επίσης εκ της χαλάρωσης των μυών του περινέου επέρχεται προοδευτικά πρόπτωση των οργάνων της γυναικείας πυέλου (της μήτρας, της ουροδόχου κύστης, του έντερου) και ακράτεια ούρων.

>  αύξηση της τριχοφυΐας στο πρόσωπο και ελάττωση αυτής στην κεφαλή (απώλεια μαλλιών) λόγω της συνεχιζόμενης παράγωγη ανδρογόνων από τις ωοθήκες.

Στην εμμηνόπαυση ελάχιστα (και όχι τόσο δραστικά) οιστρογόνα εξακολουθούν να παράγονται από τον λιπώδη ιστό του οργανισμού οπότε οι υπέρβαρες γυναίκες βιώνουν τα συμπτώματα πιο ήπια ή και καθόλου.

Μακροχρόνιες επιπτώσεις της εμμηνόπαυσης

Όργανα δράσης των οιστρογόνων αποτελούν επίσης τα οστά και το τοίχωμα των αγγείων. Έτσι η μακροχρόνια έλλειψη οιστρογόνων:

>  Επηρεάζει τον μεταβολισμό των οστών κατά τρόπο ώστε να παρατηρείται έντονη απώλεια οστικής μάζας (οστεοπόρωση), που οδηγεί σε εξασθένιση της μηχανικής τους αντοχής και τελικά σε αυτόματα κατάγματα. Η οστική αυτή αποδόμηση εξελίσσεται πολύ γρήγορα κατά την πρώτη 3ετία της εμμηνόπαυσης και είναι ανάλογη των ετών της εμμηνόπαυσης.

>  Αυξάνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών νοσημάτων. Ο κίνδυνος αυξάνεται είτε άμεσα, μέσω της έλλειψης της προστατευτικής δράσης των οιστρογόνων στην αναστολή αθηρωμάτωσης των αγγείων, είτε και έμμεσα επειδή η πτώση των οιστρογόνων οδηγεί σε μια σειρά αλλαγών (αύξηση της ολικής και της ¨κακής¨ χοληστερίνης, αύξηση του σωματικού βάρους κλπ.) οι οποίες ανυψώνουν την πιθανότητα εμφάνισης αυτών των νοσημάτων.

Πώς διαγιγνώσκεται το κλιμακτήριο και η εμμηνόπαυση

Η διάγνωση προκύπτει από:

>  το ιστορικό της ελεγχόμενης (διαταραχές του κύκλου, ύπαρξη συμπτωμάτων κλιμακτηρίου / εμμηνόπαυσης),

>  το γυναικολογικό υπερηχογράφημα, όπου διαπιστώνεται ατροφία της μήτρας και του ενδομητρίου, ατροφία των ωοθηκών και ανυπαρξία ωοθυλακίων,

>  ειδικές ορμονικές εξετάσεις,

>  το ΡΑΡ test, που αποκαλύπτει ατροφία του κόλπου λόγω έλλειψης οιστρογόνων.

 

Θεραπευτικές παρεμβάσεις

1)  Τι μπορεί να κάνει η ίδια η γυναίκα για να μετριάσει τα συμπτώματα

>  Διακοπή του καπνίσματος. Το κάπνισμα προκαλεί ελάττωση των οιστρογόνων που κυκλοφορούν στο αίμα της γυναίκας. Έτσι η διακοπή του μπορεί να αμβλύνει τα συμπτώματα.

>  Τακτική άσκηση και άθληση.  Διεγείρουν την παράγωγη ουσιών (ενδορφίνες) οι οποίες εμποδίζουν την εκδήλωση των εξάψεων. Έχουν επίσης ευεργετική επίδραση στην οστική πυκνότητα.

>  Αλλαγή της διατροφής. Η υπερβολική κατανάλωση καφέ, τσαγιού, αλκοόλ, μπαχαρικών με έντονη πικάντικη γεύση ενδέχεται να προκαλέσει εξάψεις και εφιδρώσεις. Πλούσιες σε οιστρογόνα τροφές είναι τα προϊόντα από σόγια, το κρέας, το λαδί, ο αρακάς, τα φασόλια, το λάχανο κ.α.

>  Προσαρμογή της ένδυσης. Τα στενά ρούχα και ιδιαιτέρως αυτά που κατασκευάζονται από συνθετικά υλικά ενδέχεται να προκαλέσουν εξάψεις και εφιδρώσεις.

2)  Ο ρόλος της ορμονικής θεραπείας υποκατάστασης (Θ.Ο.Υ.)

Η ορμονική θεραπεία αποσκοπεί στην αποκατάσταση του επιπέδου των γυναικείων ορμονών στον οργανισμό.

>  Μολονότι το κλιμακτήριο / η εμμηνόπαυση είναι αναμενόμενες φυσιολογικές ορμονικές μεταβολές ωστόσο αρκετές γυναίκες βιώνουν τα συμπτώματα (οργανικά και ψυχολογικά) τόσο έντονα ώστε να χρειάζονται φαρμακευτική βοήθεια. Έτσι η Θ.Ο.Υ. συστήνεται για την αντιμετώπιση των, μετρίου ή σοβαρού βαθμού, συμπτωμάτων του κλιμακτηρίου και αυτών της έντονης εμμηνοπαυσιακής ουρογεννητικής ατροφίας. Η διάρκεια αυτής της θεραπείας είναι συνήθως 2ετής ή 3ετής οπότε και αναμένεται η φυσιολογική ύφεση των συμπτωμάτων.

>  Επίσης η φαρμακευτική θεραπεία αποσκοπεί στον περιορισμό των απώτερων και σοβαρότερων επιπτώσεών (οστεοπόρωση, καρδιαγγειακές νόσοι) της μεγάλης αυτής ορμονικής ανεπάρκειας. Η διάρκεια αυτής της θεραπείας είναι συνήθως 5ετης ή 6ετης. Ιδιαιτέρως στην περίπτωση, της πρόωρης / πρώιμης εμμηνόπαυσης, η γυναίκα πρέπει να λάβει θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης μέχρι την ηλικία που θα ξεκινούσε φυσιολογικά η εμμηνόπαυση, επειδή αυτές οι διαταραχές σχετίζονται με μεγάλη αύξηση της συχνότητας των νοσημάτων αυτών. Όσο περισσότερο καθυστερεί η έναρξη της Θ.Ο.Υ. τόσο μεγαλύτερες αλλοιώσεις παρατηρούνται στα αγγεία και τα οστά των γυναικών.

Θεραπευτικά σχήματα της ορμονική θεραπείας

Διάφορα σκευάσματα κυκλοφορούν στο εμπόριο τα οποία περιέχουν ποικίλες δόσεις και συνδυασμούς ορμονών. Διατίθενται δε σε διάφορες φαρμακευτικές μορφές, ανάλογα με την οδό χορήγησής τους. Έτσι υπάρχουν τα από του στόματος δισκία, τα διαδερμικά patch ή gels, τα κολπικά (γα τοπική θεραπεία) υπόθετα ή κρέμες, το ενδομητρικό σπείραμα (σπιράλ).

Η ορμονική θεραπεία υποκατάστασης εξατομικεύεται βάση των συμπτωμάτων και του προσδοκώμενου αποτελέσματος. Με τον εύστοχο ορμονικό συνδυασμό, την βέλτιστη δοσολογία, την κατάλληλη οδό χορήγησης, τη σωστή εκτίμηση της διάρκειας της θεραπείας και την επαρκή γυναικολογική παρακολούθηση εκμεταλλευόμαστε τις ευεργετικές ιδιότητες των ορμονών, αποφεύγοντας τις ανεπιθύμητες ενέργειές τους.

Παρενέργειες της ορμονικής θεραπείας

Όπως κάθε φαρμακευτική θεραπεία έχει και η Θ.Ο.Υ. ορισμένες παρενέργειες. Τέτοιες είναι :

1) η μέτρια αύξηση του κινδύνου εκδήλωσης καρκίνου του μαστού. Ο αυξημένος κίνδυνος καθίσταται εμφανής μετά τα 5 πρώτα έτη της θεραπείας και αυξάνεται περαιτέρω όσο παρατείνεται αυτή. Επανέρχεται ωστόσο στα προ της θεραπείας ποσοστά εντός 5 ετών μετά τη διακοπή της.  Θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης που περιέχει μόνο οιστρογόνα δεν επηρεάζει το ποσοστό εμφάνισης καρκίνου του μαστού.

2) η ελαφρά αύξηση του κινδύνου εγκεφαλικού επεισοδίου και φλεβικής θρόμβωσης. Ο κίνδυνος εκδήλωσης αυτών των παρενεργειών είναι υπαρκτός κατά τη χρήση από του στόματος λαμβανομένων οιστρογόνων ενώ απεναντίας οι παρεντερικώς χορηγούμενες ορμόνες δεν φαίνεται να αυξάνουν τα ποσοστά αυτών των παρενεργειών.

3) η αύξηση της συχνότητας εμφάνισης υπερπλασίας και σπανιότερα καρκίνου του ενδομητρίου. Παρατηρείται σε γυναίκες με ακέραια μήτρα στις οποίες χορηγείται μονοθεραπεία με οιστρογόνα.

4) η μικρή αύξηση του κινδύνου εμφάνισης χολολιθίασης. Ο κίνδυνος αυτός είναι μικρότερος με την χρήση των παρεντερικών σκευασμάτων.

Οι αντιφατικές και εν πολλοίς παρωχημένες πληροφορίες που λαμβάνουν οι γυναίκες, από το ίντερνετ, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, από φιλικά ή συγγενικά τους πρόσωπα, σχετικά με τις ανεπιθύμητες ενέργειες της Θ.Ο.Υ. τους προκαλούν έντονες επιφυλάξεις και αρνητική προδιάθεση έναντι αυτής. Χαρακτηριστικό είναι ότι μόνο το 2% των εμμηνοπαυσιακών Ελληνίδων αποδέχονται την φαρμακευτική βοήθεια.

Όμως η σύγχρονη, σωστά και πλήρως ενημερωμένη, γυναίκα δεν πρέπει να αφήνει μεροληπτικές και ξεπερασμένες απόψεις να επηρεάσουν τη σωματική, την ψυχική της υγεία και την ποιότητα της ζωής της!